با شروع فصل پاییز و زمستان و کاهش ساعات روشنایی روز، افسردگی و اختلال اضطرابی افزایش می یاید. امسال با توجه به شیوع بیماری کووید ۱۹ و کاهش برنامه های تفریحی و سرگرمی مردم، بروز افسردگی فصلی (SAD) افزایش یافته است. در این مقاله به بررسی افسردگی فصلی و مکمل های غذایی بهبود دهنده این اختلال می پردازیم.
فهرست مطالب
افسردگی فصلی چیست؟
اختلال افسردگی فصلی (SAD) نوعی اختلال مربوط به خلق و خو است که الگوی فصلی دارد و در فصول مختلفی از سال اتفاق می افتد؛ معمولا در فصل پاییز یا زمستان که نور خورشید کم است علائم آن آغاز و در بهار از بین می رود و اصلا آنرا افسردگی فصل زمستان می نامند.
اولین بار Rosenthal و همکارانش در سال ۱۹۸۴ این بیماری را تشخیص دادند. معمولا این اختلال با افسردگی شدید و اختلال دو قطبی نوع ۱ و ۲ همراه است و طبق گاید لاین های DSM-5 برای تشخیص اختلال افسردگی فصلی بیمار باید حداقل سابقه بروز ۲ بار افسردگی را در پاییز و زمستان سال های متوالی داشته باشد.
علت افسردگی فصلی هنوز به درستی مشخص نشده است اما برخی از متخصصین معتقدند که اختلال در ترشح تعدادی از هورمون ها در مغز در زمان مشخصی از سال، می تواند عامل این اختلال باشد.
علائم افسردگی فصلی
معمولا افراد مبتلا به این اختلال علائمی شبیه به افسردگی دارند، در زیر به تعدادی از این علائم اشاره می کنیم :
- داشتن احساس غم و ناراحتی
- خستگی و کمبود انرژی
- بی حوصلگی
- کاهش تمرکز
- خواب آلودگی
- علاقه زیاد به تنهایی
- پرخوری، افزایش وزن و میل زیاد به مصرف کربوهیدرات ها
چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به افسردگی فصلی هستند؟
- افراد با سابقه افسردگی و اختلالات روانی
- افرادی که در عرض های جغرافیای بالاتر زندگی می کنند و ساعات روشنایی روز در محل سکونتشان کم است
- افراد با کمبود ویتامین D
- در خانم ها احتمال ابتلا بیشتر از آقایان است.
درمان افسردگی فصلی
درمان های مختلفی نظیر لایت تراپی ( نوردرمانی) ، استفاده از داورهای ضد افسردگی و مشاوره با روانشناس برای اختلال افسردگی فصلی وجود دارد. تعدادی از مطالعات اثر مواد مغذی را در بهبود اختلال افسردگی بررسی کرده اند. کمبود برخی از مواد مغذی می تواند احتمال بروز افسردگی را افزایش دهد. همچنین افراد مبتلا به افسردگی به ویژه افسردگی فصلی تمایل زیادی به مصرف کربوهیدرات به ویژه در هنگام شب دارند که باعث اضافه وزن و چاقی خواهد شد. در زیر به نقش مواد مغذی و برخی مکمل ها در بهبود اختلال افسردگی فصلی می پردازیم.
مکمل های پیشگیری و درمان افسردگی فصلی
ویتامین D
سنتز ویتامین D در بدن انسان ارتباط مستقیمی با نور آفتاب دارد، بنابراین در فصول پاییز و زمستان و در مناطقی که ساعات روز کم است احتمال کمبود این ویتامین افزایش می یابد و کمبود این ویتامین ارتباط مستقیمی با بروز افسردگی دارد.
Anglin و همکارانش در سال 2013، با بررسی سطح ویتامینD 31424 فرد شرکت کننده دریافتند که کاهش سطح ویتامین D ارتباط مستقیمی با بروز افسردگی دارد.
در یک متاآنالیز دیگر مقایسه ای بین مکمل یاری با ویتامین D و استفاده از لایت تراپی در درمان بیماران مبتلا به اختلال افسردگی فصلی انجام شد. نتیجه این مطالعه نشان داد با افزایش سطح ویتامین D در بیماران مبتلا به این اختلال، شدت علائم بیماران نیز بهبود پیدا کرد.
ویتامین B12
به نظر می رسد ویتامین B12 ( سیانوکوبالامین) با اثر بر ریتم شبانه روزی و افزایش حساسیت مارکرهای شبانه روزی به نور با کاهش احتمال بروز اختلال افسردگی فصلی مرتبط باشد. در این رابطه یک کارآزمایی بالینی به بررسی اثر ویتامین B12 در بیماران مبتلا به افسردگی فصلی پرداخت. اما چون طول دوره مدت کوتاهی بود (2 هفته) نتیجه قابل قبولی مشاهده نشد. اثبات قطعی اثر ویتامین B12 در بهبود مبتلایان به اختلال افسردگی فصلی به مطالعات بیشتر با زمان طولانی تر نیاز دارد.
نوشیدنی های حاوی کربوهیدرات
در سال ۲۰۱۰ فرضیه ای مطرح شد که نوشیدنی های حاوی کربوهیدرات ساده با تحریک سنتز هورمون سروتونین به کاهش علائم افسردگی این بیماران کمک می کند. در این خصوص دو کارآزمایی بالینی توسط Mischoulon و همکارانش انجام شد که تغییرات خاصی در حالات روحی بیماران دریافت کننده نوشیدنی حاوی کربوهیدرات در مقایسه با پلاسبو دیده نشد. برای نتیجه گیری قطعی در رابطه با نوشیدنی های شیرین و کاهش شدت اختلال افسردگی فصلی مطالعات بیشتری مورد نیاز است.
جینکوبیلوبا
جینکوبیلوبا یکی از قدیمی ترین گیاهان جهان با قدمت بیش از ۲۰۰ میلیون سال قبل از عصر یخبندان می باشد. در آمریکای شمالی، اروپا، در شرق چین، ژاپن و کره کشت شده و قرن های زیادی است که از آن در پزشکی استفاده می شود. مواد موثر در عصاره برگ گیاه جینکوبیلوبا شامل فلاونویدها و ترپنها می باشد که نقش موثری در کاهش اضطراب، استرس های روزمره و افسردگی دارد و به نظر می رسد در کاهش شدت اختلال افسردگی فصلی موثر باشد.
۵ هیدروکسی تریپتوفان (5- HTP)
5- HTP یک پیش ساز مستقیم در بیوسنتز نوروترنسمیتر سروتونین می باشد. در اتحادیه اروپا، 5- HTP همراه کربیدوپا به عنوان یک ترکیب دارویی در درمان افسردگی به کار می رود. مکانیسم اثر ضد افسردگی 5- HTP احتمالا به واسطه تبدیل آن به سروتونین (نوعی هورمون شادی بخش می باشد) است.
همواره توصیه می شود قبل از مصرف مکمل 5- HTP حتما با پزشک مشورت شود. زیرا دوزهای بالا این مکمل می تواند منجر به تولید سروتونین در بافت های مختلف و ایجاد واکنشهای نامطلوب شود. 5- HTP نباید بطور همزمان با هر گونه داروهای ضد افسردگی دیگر، شامل مهار کننده های انتخابی برداشت سروتونین (SSRI) یا مهار کننده های منو آمین اکسیدازها ( MAOIs) مصرف شود. استفاده همزمان می تواند خطر ایجاد عوارض نامطلوب را افزایش دهد.
اسیدهای چرب امگا۳
اسیدهای چرب طولانی زنجیره غیر اشباع با چند باند دوگانه (n-3 PUFAs) یا امگا 3 که شامل EPA (ایکوزاپنتانوئیک اسید) و DHA (دوکوزاهگزانوئیک اسید) می باشند، چربی های ضروری هستند که بدن قادر به تولید آن ها از ALA ( آلفا لینولنیک اسید) به کمک آنزیم های دستچیوراز و الانگاز می باشد. تنها 10-5٪ ALA در بدن به EPAو کمتر از 3% آن به DHA تبدیل می شود. بنابراین دریافت اسیدهای چرب امگا 3 از رژیم غذایی و مکمل برای سلامت بدن ضروری می باشد. ماهی و روغن ماهی رایج ترین و مهم ترین منابع اسید های چرب امگا 3 می باشند.
نتایج حاصل از مطالعات بالینی حاکی از اهمیت دریافت مقادیر کافی EPA در سلامت روان خصوصا در حمایت های تغذیه ای در افسردگی می باشد. مکمل یاری با روغن ماهی که بیش از 50% EPA داشته و یا مکمل یاری با اتیل-EPA خالص علائم افسردگی را به طور معنی داری کاهش می دهد. با این وجود با مصرف EPA به همراه DHA نتایج بهتری مشاهده می شود.
مکمل EPA در افسردگی های دوقطبی و تک قطبی به همراه داروهایی چون پاروکستین، فلوکستین، سیتالوپرام، لیتیوم، والپروآت، کلونازپام و کاربامازپین اثرات مثبتی دارد. EPA به مسدود کردن عملکرد پمپ p-گلیکوپروتئین (Pgp) که در نزدیکی سد خونی مغزی قرار دارد، کمک می کند. پمپ p-گلیکوپروتئین از ورود اغلب داروهای ضد افسردگی شامل بازدارنده های بازجذب سروتونین (SSRIs) به مغز جلوگیری می کنند. بنابراین EPA جذب برخی از داروهای ضدافسردگی را در مغز افزایش می دهد و راهی مناسب برای مقابله با افسردگی مقاوم به درمان می باشد. انجمن روان شناسی آمریکا مصرف حداقل 1 گرم EPA+DHA در اختلالات روانی را ضروری می داند.
به نظر می رسد مصرف مکمل های حاوی اسید چرب EPA با تاثیر در بهبود افسردگی و کاهش علائم آن در اختلال افسردگی فصلی نیز موثر باشد.